Waarom ‘veilig vapen’ een mythe zou kunnen zijn

Al meer dan tien jaar wordt vapen breed gepromoot als een veiliger alternatief voor het roken van traditionele sigaretten. Strakke apparaten, fruitige smaken en een verminderd stigma hebben allemaal bijgedragen aan de snelle acceptatie ervan, vooral onder jongere generaties. De industrie gebruikt vaak termen als “schadebeperking”, “rookvrij” en “veiliger dan sigaretten” om gebruikers aan te trekken die proberen te stoppen met roken. Maar een groeiende hoeveelheid wetenschappelijk onderzoek en medische opinies begint een cruciale aanname in twijfel te trekken: is elke vorm van vapen echt veilig?

Deze blog onderzoekt de verontrustende mogelijkheid dat “veilig vapen” een mythe is. We onderzoeken wat de wetenschap zegt, de hiaten in langetermijngegevens en waarom de term “veiliger” misleidend kan zijn wanneer deze wordt toegepast op een activiteit die nog steeds aanzienlijke gezondheidsrisico’s met zich meebrengt.

1. De taal van de vergelijking: “Veiliger” is niet “veilig”

De term “veilig vapen” is inherent problematisch omdat deze vaak wordt gebruikt in vergelijking met iets dat extreem schadelijk is: het roken van brandbare tabak. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie sterven sigaretten wereldwijd jaarlijks meer dan 8 miljoen mensen. Dus ja, vapen brengt misschien minder directe risico’s met zich mee dan roken, maar dit maakt het niet absoluut “veilig”.

Het bestempelen van vapen als “veilig” leidt af van de realiteit dat veel gebruikers chemische aerosolen inademen, geen schone lucht. Veiligheid zou gebaseerd moeten zijn op absolute normen, niet op relatieve – en volgens die norm schiet vapen nog steeds tekort.

2. Blootstelling aan chemicaliën is nog steeds reëel

Zelfs nicotinevrije vapes zijn niet vrij van chemicaliën. De meeste e-liquids bestaan uit propyleenglycol (PG), plantaardige glycerine (VG), smaakstoffen en soms additieven of verontreinigingen die tijdens de productie zijn toegevoegd. Bij verhitting kunnen deze ingrediënten afbreken tot potentieel schadelijke stoffen zoals:

• Formaldehyde
• Acetaldehyde
• Acroleïne
• Zware metalen uit de coil (bijv. lood, nikkel, tin)

Een onderzoek uit 2021 in Environmental Health Perspectives toonde aan dat sommige smaakstoffen, vooral bij inhalatie, ontstekingen of cytotoxische effecten in longweefsel kunnen veroorzaken. Dus zelfs als je nicotine overslaat, stel je je longen mogelijk nog steeds bloot aan irriterende stoffen en kankerverwekkende stoffen bij elke trek.

3. De illusie van “schone rook”

Vapewolken zien er misschien schoner uit en ruiken aangenamer dan sigarettenrook, maar hun samenstelling vertelt een ander verhaal. Deze wolken zijn technisch gezien aerosolen, geen damp, en ze bevatten ultrafijne deeltjes die diep in de longen en de bloedbaan kunnen doordringen.

Blootstelling aan meeroken is ook een punt van zorg. Mensen in de buurt van vapers ademen niet alleen onschadelijke waterdamp in, maar ook een cocktail van chemicaliën waarvan de langetermijneffecten nog niet grondig zijn onderzocht. Dit ondermijnt het idee dat vapen veilig is in gedeelde ruimtes of binnenruimtes.

4. Jeugd en hersenontwikkeling

Tieners en jongvolwassenen zijn bijzonder kwetsbaar voor de langetermijngevolgen van vapen. Nicotine, indien aanwezig, kan de hersenontwikkeling tot ongeveer de leeftijd van 25 jaar verstoren. Maar zelfs zonder nicotine kan vapen nog steeds gewoonten en neurale patronen vormen die verband houden met gedragsverslaving.

Studies hebben ook aangetoond dat jonge vapers later in hun leven vaker overstappen op traditioneel roken, wat een gevaarlijk gateway-effect creëert. De mythe van “veilig vapen” moedigt experimenten aan bij jongeren die anders misschien nooit tabak zouden hebben aangeraakt.

5. Gezondheidsrisico’s op de lange termijn: de ontbrekende gegevens

Een van de meest overtuigende argumenten tegen het idee van veilig vapen is simpelweg dit: we kennen de langetermijneffecten nog niet. Vapen is pas zo’n 15 jaar populair – nauwelijks genoeg tijd om chronische ziekten die zich tientallen jaren kunnen ontwikkelen, volledig te bestuderen.

Denk hier eens over na: toen sigaretten begin 1900 voor het eerst populair werden, duurde het meer dan 40 jaar voordat gegevens over de volksgezondheid een onomstotelijk verband aantoonden met kanker en hartziekten. Tegen de tijd dat het bewijs overweldigend was, waren miljoenen mensen al overleden. Herhaalt de geschiedenis zich met vapen?

6. Popcornlong en andere longproblemen

Hoewel zeldzaam, zijn er al enkele vape-gerelateerde ziekten aan het licht gekomen. Zo is bronchiolitis obliterans – beter bekend als “popcornlong” – in verband gebracht met diacetyl, een smaakstof die in sommige vape-vloeistoffen wordt gebruikt. Hoewel veel fabrikanten nu beweren diacetyl te vermijden, is de handhaving inconsistent, vooral bij zwarte markt- of namaakproducten.

Andere ernstige aandoeningen zoals EVALI (longletsel gerelateerd aan het gebruik van e-sigaretten of vape-producten) hebben de afgelopen jaren ook de krantenkoppen gehaald, voornamelijk in de VS. Hoewel veel EVALI-gevallen verband hielden met THC-producten met vitamine E-acetaat, diende de uitbraak als een wake-upcall over de potentiële gevaren van het inhaleren van ongereguleerde stoffen.

7. Risico’s van het apparaat: niet alleen de vloeistof

Laten we de hardware niet vergeten. Vape-apparaten zijn elektronische systemen die defect kunnen raken, oververhit kunnen raken of kunnen exploderen – soms met verwoestende gevolgen. Er zijn gevallen bekend van ernstig gezichtsletsel, brandwonden en huisbranden veroorzaakt door defecte batterijen of onjuist opladen.

Zelfs als ze goed werken, kunnen de verwarmingselementen in deze apparaten na verloop van tijd verslechteren en metaaldeeltjes in de aerosol vrijgeven. Dit voegt een extra risico toe dat vaak over het hoofd wordt gezien in veiligheidsdiscussies.

8. Het probleem met doe-het-zelf- en ongereguleerde producten

In veel landen, met name waar vapen minder gereguleerd is, wordt de markt overspoeld met producten die geen strenge veiligheidstests hebben ondergaan. Gebruikers die hun eigen e-liquids mengen of goedkope namaakmerken kopen, voeren in feite chemische experimenten uit op hun longen.

Verontreinigingen, onjuiste doseringen en slechte productiepraktijken ondermijnen het idee dat vapen ooit “veilig” kan zijn. Als elk apparaat en elke vloeistof onbekende variabelen bevat, hoe kunnen we vapen dan met zekerheid veilig noemen?

9. Verslaving zonder rook

Zelfs nicotinevrij vapen kan verslavend gedrag in de hand werken door herhaling, orale fixatie en psychologische afhankelijkheid van het vapen zelf. Voor sommigen ontwikkelt dit zich tot dwangmatig gebruik – een weerspiegeling van patronen die ook bij andere vormen van verslaving voorkomen.

Wat nog zorgwekkender is, is dat veel mensen die van roken overstappen op vapen, nooit helemaal stoppen. Ze verminderen misschien hun inname van brandbare tabak, maar behouden of verhogen hun nicotineconsumptie via vapes. De belofte van schadebeperking wordt een valkuil voor aanhoudende afhankelijkheid.

10. De veiligere toekomst: regelgeving, onderzoek en transparantie

Dus, is er een manier om vapen echt veilig te maken? Niet waarschijnlijk. Maar er zijn stappen die het minder schadelijk kunnen maken:

• Strengere regelgeving voor productingrediënten en productie
• Betere voorlichting over de risico’s van de volksgezondheid
• Meer klinische studies en langetermijnonderzoek
• Het aanmoedigen van volledig stoppen in plaats van langdurige vervanging

Totdat deze maatregelen zijn genomen, is het ‘veilig’ noemen van vapen niet alleen misleidend, maar ook gevaarlijk.

Het idee van ‘veilig vapen’ is verleidelijk omdat het een gevoel van controle en comfort biedt, vooral aan mensen die willen stoppen met roken. Maar dit gevoel van veiligheid is grotendeels gebaseerd op onvolledige gegevens, marketingtrucs en optimistische aannames. Hoewel vapen misschien minder schadelijk is dan roken, maakt dat het niet onschadelijk – en zeker niet veilig in welke algemene zin of op de lange termijn dan ook.

Echte schadebeperking begint met de waarheid. En de waarheid is: veilig vapen is misschien wel een mythe.